Sejarah Ringkas Asat Buau Badeng Koyan baru cen Apau Kayan

Kira-kira lepa ramei oo Ajau oman 1944, Miat Ncau ngan Temekoleh Erang nai ngkin de’ ketai buau ke’ Alo Baliu cen Long Batang lapa lepo’ bio’ ka’ Long Beta-o. Un pe palai Badeng Bau mela Lumai Bilong nai ngan de. Ida tai oyan oma ngan ngetu ka’ Lolau, nyeng keriut cen Long Beta-o. Un masa ji, Tana’ Sarawek kenta’ perintah Jepun. Nta ne lepo’ bio’ tai mapo ida oban le kenta’ perintah Jepun ngan daleh Sarawek un nakut tentera Jepun. Un dau serita palai lepo’ ilu tai kuli Jepun ngan tai mesai alut ngkin tentara Jepun dalau ja re. Sae’ ale’ pe dau Jepun kilu boka le nta nyakat ida bana re. Pabe’ un palai un tai mencam lagu ngan tisen isu Jepun.

a) Lolau (oman 1944-1945)
- Ca oman re ka’ Lolau oja tai re bau ka’ Long Penasai. Oyan pe ida oma ngan amin ketu ka. Lepa Ajau kira-kira bulan 4-5, ja ne tai re buau laa tai ka’ Long Kenyo’.

b) Long Kenyo’ (1945-1946)
- Oyan oma ngan lumpung ketu re ka’ long Kenyo’. Dalau re ka’ Long Kenyo’ ida kelo’ ke tai pemung ngan lepo’ bio’ ka’ Long Beta-o. Un tepo-o nta lepo’ bio’ nai ala’ ida ka’ Long Kenyo’. Lepa majau jane ida petira’ ngan oyan balun tai buau pelempet mudung tai ka’ Long Iran beh te’ Alo Baliu. Dalau ji, un menyerah ne Jepun ngan tai kelap cen tana’ Sarawek.

c) Long Iran (oman 1946-1947)
- Lepa ne ida oyan oma ngan ngelumpung ke’ Long iran, jane dau nai lepo’ ilu cen Long Beta-o ke nai mapo ida. Dalau ja, Paran cuk lepo’ ilu ngan pulo’ usa de’ Lata’ cen Long Beta-o tai pisu ngan mapo ida. Ampan Bilong Ebo dau pengelata’ de’ tai mapo ida da.- Un dau re mipa kelonan’ Lata’ de’ tai da, “Adi o-o me’ nai pelempet nai ka’ Alo Baliu ji ne uban em pat ke mapo ame’, boka dalau me’ ta’ Beta-o rem mapo ame’, tiga lo’te, dayo lo’te me’. Mao’-mao’ labo’ ka’ Alo Baliu ne me’ pat odai. Nta ne me’ pat oba’ ikem ke mapo ame’”, dau Miat Ncau ngan Temekoleh Erang de pat neng ida.- Supe’ sae’ ne dau de’ Lata’ da mapo ida ketai te’ Alo Baliu. Oban re bawa’ dau ketai metat lepo’ bio’ ilu, jane dau peniga lepo’ ilu cen Usun Apau sena-a’ Ampan Bilung Ebo Su-un ida mung kira merestui ida ngan bada’ apan Bali jaga’ ida.

..........bersambung.......

Mempeng sungai oyan hydro

hydro ke dalay le bekidai o-o

kelamun kata du ke oyan hydro ke daya Murum (Peliran)

Ji ne kise layan udip bekidai o-o senganak, kelunan ketai leko beng kelo ento' ke amin song ne, lunto man kipas/aircond,nepak man sebuting tepak ja' pakai leterik, mana pe man karan, meka pe neguring kojau ngan lekai. Muek pen lepa le lepin pe ilu leko dalau ja o-o masa cuk asu atau kerabang nyelak bane'.

jadi mung se' tenaga di ida ke menjana cin hydo ke sarawak.

kaie ame un na kise kumin se perancangan du ke dalay le sarawak ke menjana tenaga me tepat de' kelo ale-ale' se' ketai alo di. Ayen muat ale' lunto takut ikem tai jadi alo' bio atau alo' put.


Naat ne tengen kumin se' rancangan alo' (sarawak energy) ke sarawak dalam koda' 2x masa ja' kenai. Oban ketai Laing Tit, laki sangkit nogan ait bena loran ngelau maklumat alo' ji dalau re muat lunto'.


http://www.survival-international.org/files/mediabox/Sarawak_Energy_Confidential.pdf

Tiga pe download maklumat ji boka em kelo tisen keneng idi(6 mega pengebio' file ji).

Bakun, murum ngan kado empangan da' ca la-a tipo dalay sarawak. Yu ale-ale dipat ke mempeng sungai ? masa pe ida pat takut baya' ngan tabi.

PEKIAN / GELAM OSA KENYAH BADENG SENA-A'.

Pekian/gelam puun le Kenyah sena-a’ un kelebo lan. Tiga anun laki meka pe anun leto. Cen kena le tisen je’ du nak ape’ ja, mung pekian le cen kulit kayu talun. Kulit kayu talun ida ngelekak ka’ inan kayu. Lepa ja ida ala’ petung ngan mesa’ kulit talun ja pa ketai e pedat ngan lema’. Ading ading ida sau kulit nyepeh kayu je’ ta’ awang ja. Lepa ja ne ida mesa’ e pa ketai e lema’ senteng ida oyan abet, sapai ngan ta-a.

a) Gelam Osa Leto

- Ta-a Talun ida un cen tading nai re tisen ngancau
- Sapai Talun ida un cen anak dumit abe' bio boka de' toa sokat oyan mida.
- Luk telinga de’ toa oyan mida cen tading re anak leto dumit(3-5 uman re un ne).
- Belaung maa’, belaung semanga ngan belaung jelung ja ida un boka Luk telinga re nai dado’.
- Leko’ Sulau asal e du meli dalau tai peselai (Keriit Leto un te’ ujo’ kabing)
- Leko’ Tolang asal ji du meli dalau tai peselai (Leto tinen/bio’ udip un te’ ujo’ kabing)
- Leko’ ino’ pe ida oyan nyolo tengen ngan oyan kalung kidi.
- Leko’ ma-a’ pe du oyan me leto. Ma-a’ ida pelodau ngan mube’ e ke’ dalem bulo’ kua’ bio je’ ida oba’. Teh maing oja ida mepe’ bulo’ ja ngan mutun nenap pa mening.
- Uleng ino’ maen anun de’ Paren ngan uleng ino’ biasa anun Panyen.
- Sapai kiput – Sapai de’ du oyan cen apek, ida nyemelut man ujo’ ngan periti kiput te. Di ida meli dalau re peselai.

Pengebada’: Nta un dau re serita ida un seketeng. Ida coma un tali ta-a tua’(tali lempa’).

b) Gelam Osa Laki

- Abet ida un cen tading nai re tisen ngancau ngan bulu keta. Boka re tai nto’ ida mepen ngan nto’ muso’ sau ano tua’.
- Tapung Ucuk du un boka du ramei tua’. Un de’ Paren ngan Pegawa’ lepo’, ida mesip telu re terega tebun dumit ke’ tapung re te’ mure’ tedeng keta. Un Kelonan biasa ngan de’ manai ida nak terega temengang kanun re te’ sada tapung/dempau telinga.
- Tapung Olat du oyan cen wai. Ida un boka tai pepatai ngan tai nao’.
- Tapung Se’ jane tapung olat de’ du numpak pegelam. Un aban ino’, terega ngan bulu pun du nak kidi.Ida un boka du ngerameh kancet, liko dado ngan du un tai pepatai.
- Belat ino’ ida oyan me anak dumit tua'.
- Belat Iman ida de’ manai, tamen ngan de’ lata’ un.
- Luk telinga de’ toa oyan mida cen tading tai re de’ manai.
- Odeng jane kebaat luk telinga laki.De’ lata’ tua’ un ji. Ke’ odeng re ida mesip mujun sui tebun, temengang de' ida ngukir ngan nak sip pun pe palai kidi.
- Lobang telinga te’ empau. Ida mesip jako’ ngan un pe palai un odeng kidi.

Pengebada’ : Gelam pepatai laki un ca naen pe uko baen baing kanan,poeh man meh a, tapung se’, tapung olat, tabit, besunung, kelempit, nyatap menyip, nyatap kelawit, nyatap bulo’ un tali lempa’, nyatap kertot, nyatap belireng, nyatap seragap ngan keleput peging telo’ langan salo’.

Taban Tradisi Kenyah Badeng

1. Tuko’ – Ala’ wek paku tela’o, metun ngan nak ke’ tuko’ ja ngan mok mali pe ilu mesa’ atau metun nak kidi apan e mema tuko’ ja.
2. Sio’ Senun Teniken – manyap ke’ luten atau meladang.
3. Suwat – Boka du suwat saena-a’ du mekun (pepana malat baing ngan necu mekum malat ja neng suwat ja apan ne nteng da-a’. Un pe ca la-a’ man penteng suwat ja ne metun lia kelai pekelet ngan ano koden/lipun ja ilu nak kidi.
4. Dadem – Ala’ petu babui pekelet ngan songai keriut ja ilu nisep. Betoka Setung de’ lepa du
puang pe ca du nelang taban dadem. Silu osa’ ca du mekeh-mekeh ngan nelang ia ja
du nisep kelina’ dadem. Udu aka peli’en (timai tung ngan pute’ piu udu ja), du
ngeloco ngan nisep telang e. Aka Padem(meden le dau aka ja) ca du oyan kelina’
dadem.
5. Sakit Sengim – Du cuk ida ken katang. Du pepana pak peti nak dempau ba-a loten oja du nak kenta’ pat ja ngan ja’ sakit sengim ja ken dempau e.
6. Sakit Dadem Malaria – Ngesi ida man tung bua’ leset. Mekeh tana’ atang da’ bala, nak songai kelet e ngan nisep.
7. Sakit Batek – a) Ngeloco belenta’ alo’ nak songai kelet ngan nisepb) Metun kulit kayu Ampan Laran, melo’ ngan nisep telang e.
8. Sakit Batek Da-a’ – Metun lia berung, nelang, nak pe apo ngan osen kidi oja nisep.
9. Sakit Batek Ngelabub – Ala’ ano pa-a, ilu nelang mulun le, ja ilu mi-it ke’ batek ja’ngelabub ja.
10. Tuduk Nyema-at – a) Metun atuk mata’ nak kidi.b) Ala’ pulut wai seringan nak kidi.c) Ala’ dule’ tebun ngan temengang pe sokat pakai. Mekeh-mekeh nak kidi.d) Ala’ umpun laki na’ kidi, se’ ja nteng dalau ja ne ja badunak pe tuduk ja bisa’ ale’.
11. Sakit Tebaken pa’ Anak – Ala’ kisiu, pesak, mutun pen re, ja ilu mema-mema nak ke’ tebaken pak anak.
12. Sakit Datan – Ngeleput man langan odep (keluin amin odep ilu ngelo-ong). Nta dusebarang ngeleput ja. Mesti je’ sakit datan ja nta tisen du de’ ngeleput ia. Dunyengau man tengesang le tai du ngkin de’ datan da masat oja ilu nekena necuk je’ ke ngeleput ia ja mabang ka’ long pamen kajo’ te, baru e berkesan.
13. Sakit de’ du nta tisen punca – Mengin kelonan de’ un taban baca. Ida mi-it apo, ngelutiu ala’ cen osa sau sakit kelonan ja. Nongkat balisakit ngan nak lewa boka penyala’ ngan cuk bali da tai kelap.

SAMPE URAU USUN APAU

Asen music sampe Urau ji ntaun kumin ilu ke tisen ngan teneng teka.lebih2 laa dalau udip le naki..je' ake nawai teka' tepun le bada milu jane..sampe Urau ji ida ti man de pesun bali dayung dalau du man adet Bungan Peselung Luan bekading de..dau tekoba sampe Urau ji pe un kuak dau ngan sampe Bali Dayung..dalau ja te 2 laba le sampe ida pakai...naki ilu ngening macem2 dau cerita asen sampe urau ji...tape mung cerita memang du bada nai lua cen tekupi lote...sen ne memang ilham/pengenak cen bali lote..boka kelunan de un Bali Utung/Dayung tai kancet man sampe Urau ji bekading de..naam mesun ne Bali Utung/Dayung de keja..genuineness/keaslian music sampe Urau ji ntaun tai paliew cin bekading abe naki..cin matai oko Paran abe empe Asang lawai naki..baik toyau ngan keraang e..ji je ngkin sampe Urau ji unik cen oo toyau sampe deca..sampe de ca sukat ilu nyaliew, pekatak, tiru/ngebayak/ciplak, ngan ngemading...sampe Urau nta sokat..ke sarawak ne 2 osa le de sokat ti sampe Urau ji ke tahap je atek tiga...redo jane empe Asang Lawai & Tegit Lusat cin Uma Badeng Sg.Koyan Asap Belaga.Cin dalau ek primary 3 re' ngening dau toyau sampe Urau ji tape nta pek sokat ti e tai toyau sampe Urau dau lepe pabe tuie ne...Ngeringa ne dau toyau sampe Urau medo senganak le Ongkah Bit ngatak2/ngitik dau ke nginak ti sampe Urau ji naki.....nyat lesau boka toyau sampe Urau medo ji ntaun tai idi dau...semoga terhibur....Tiga Tawai....

Selamat Hari Raya

Ame' telu cin KenyahBadeng blog ti Selamat Hari Raya me senganak telu Kenyah Badeng da' menyambut Hari Raya cin tuwi abe' ko-o bolan ji. Arep ikem pat un sae' teka' menyambut tau bio ja.

Tiga tawai.