ADET NGALANG

Adet bio’ pengelan le Kenyah Badeng ja ne ngalang. Ngalang ilu ti dalem adet Apau Lagan ngan adet Bungan. Menjat le ilu ngalang ja ne ca liwai singket 8 uman. Ngalang ja kise’ le ngerameh bio’ adet le. Dalau ngalang, nai lua’ ne kise’ uban to’ mala’ ngan kise’ hormat le neng adet ngan kise’ pengeparen adet le Kenyah Badeng.

Kena le lepo’ ne ke ngalang, mung du uyan belanja. Uyan borak du singket lubang amin te telu tajau ngan kado’ pe. Beng suun-suun tepu ne du tai ala’ dalau ja. Ca uman kena du ke ngalang, uyan kebun ne du. Mola tepu pa kado’ ngan meka pe naen-naen pola da’ ca. Un usan ngan manjan re ne du ala’. Sukup ale’ kise’ belanja du dalau ngalang. Unceng le kise’ tai du bayet. Un de tai ngasu, tudo majan. Beng bumput-bumput siyai ne da nai ngkin ule’. Un pe uban tai palai bayet na’ bading. Beng bumput-bumput siyai atuk ne pe kise’ da nai ngkin ule’. Un pe uban tai palai nuba ngan nejala’. Un pe de tai nyungan ngan tai na’ tepap me suwi ke sungan suwi. Uyan jenai, adut, selokong du belanja ngalang. Mung lepo’ ngontat singket lubang amin. Ngontat pa kado’ ale’ du dalau ja. Nangen uyan lesung du dalau ja kuko’ du meca’ ontat. Lesung dado’ ida uyan. Dalau re meca’ ontat ngalang, wing ida meka ke bulan lu re.

Tau ja’ ading du ngalang, mempam le tai du pia’ da’ manai cuk ida tai ala’ kayu uyan sobai. Un pe palai tai ala’ bulo’ du uyan sumpang kuko’ du na’ borak. Singket uma’ te du uyan sompang ke bulan pet. Palai uma’ tai uyan ke lepau ca’ atau ke lepau teneh. Un pe palai tai ala’ bulo’ lan uko’ lata’ teken re. Un bulo’ da ida meput bulan peseripa uko’ dado’ ca ngakang re. Ja ne beran baen dau re ida na’ ke usun tilut.

Neng nempam e la’a ida ala’ telu re iyap singket kelunan da’ ida ke Ngalang, ida na’ liwa. Un ca kayu batu ida ala’ uyan unung na’ ke juma amin re. Uyan tebuku pe ida singket usa anak da’ ida ke malan uman ja. Un tebuku da, ida ngaput ke kayu unung ja. Tai ne ida lepa pegelam kayu unung ja, ke lasan te tai re ngkin e. Ida meseh ca bulo’ lan ngan mese’ ca kayu dalem e. Bulan bulo’ ja ida ngelebu peseripa. Bulo’ ja ida ngerebo’ telu re kidi. Ca kerebo’ ke bulan e ngan dua re ke belua’ e. Kayu unung ja ida aung cen beseh peseripa ngan re malan. Ala’ pe ida ca kayu unung la’a ida nyenteh ke kayu unung ja’ ida lepa petedeng ading re. Lepa ja ne ida malan ke nepai Peselong. Dau tebada’ re nepai Peselong:

Uban kise’ me’ ke ngkang ke ngalang ne ji bali,
Ketai sokong ke 8 uman ne ji.
Juko’ tai nem bilin tai mengin oko Jalong Peselong Luan,
Nai ka’ leka’ ka’ tana’.
Nai peteneng petuneng anak
Da’ uban nai luwa’ ngelora’ da’i.
Juko’ kise’ me’ ke ngadet ida ne ji.
Tiga no’ tai bilin tai mengin oko Jalong Peselong.

Majan keriut teka’ la’a, ja re mutu kenai Peselong abe’ neng bali dayung. Buka abe’ ne dau Peselung baen dau bali dayung, iya laki ja’ malan ja ala’ ca liwa ne. Un dau tebada’ laki malan ja:

Iya kise’ unung da’i de’ Peselong’,
Ji se’ me’ uyan janan uyan titai tejawai,
Taitai telit titai tawit,
Janan nyeng pekikeng,
Janan bio’ janan jalo’,
Janan nawa tenada,
Ja’ ame’ man ke uyan,
Ja’ uko’ o’ ke nai mesun nai nu’un.

Ja dau tebada’ laki malan ja kena’ e ke mue’ kayu unung ja’ ida uyan ja man ca padau. Un dau tebada’ laki malan ja dalau e mue’ kayu unung ja man ca padau:

Ji kise’ me’ mua’ can mue’ janan o’.
Mue’ titai tejawai o’ ke nai mesun,
Kusun leka’ kusun tana’.

Na’ pe ida utu neng bali dayung la’a. Mutu kenai Peselong abe’. Buka abe’ ne dau Peselong baen dau bali dayung, iya laki ja’ dayung ja ala’ ca liwa ne la’a. Un dau e mencai liwa ji:

Ji kese’ me’ mue’ can mue’ janan o’.
Mue’ titai tejawai o’ ke nai mesun,
Kusun leka’ kusun tana’.

Na’ pe ida utu neng bali dayung la’a. Mutu kenai Peselong abe’. Buka abe’ ne dau Peselong baen dau bali dayung, iya laki ja’ dayung ja ala’ ca liwa ne la’a. Un dau e mencai liwa ji:

Ia se’ me’ ke mencai ji oko Jalong Peselong,
Apan o’ bika’ apan o’ bawa’,
Apan o’ sukat apan o’ magat,
Ke nai man nai uyan,
Peteneng ngan petuneng,
Anak da’ uban nai lua’ nai lora’ di,
Uban ji se’ me’ cuk iko’ ke peteneng ngan petuneng,
Na’ ca wat ca agat me ida.

Lepa re nebada’, ja ne ida matai iyap ja’ ida na’ liwa ja. Ala’ pe ida ca liwa la’a. Un dau tebada’ re mencai liwa ji la’a:

Man ji o’ ke nyalet telu tebuku,
Anak da’ uban nai lua’ nai lora’ di.
Ji ne uban to’ kado’ anak,
Da’ ame’ ke man ke uyan.
Ji kise’ uban tebuku udip re.
Ji ne uban to’ uban kado’,
Anak da’ iko’ ke man ke uyan.
(liwa nylet tebuku udip)

Ala’ pe ida ca liwa la’a. Dau tebada’ re mencai liwa ja:

Un liwa ji la’a de’ Peselong,
Seleket o’ kenai peteneng ngan petuneng,
Oyau-otan ngan ampan,
Leto balu......................
Apan to’ tira’ penyena’,
Tira’ mano kilang,
Tira’ tebun tebaun,
Dau tira’ anak da’ ame’ man ame’ uyan di,
Ayen bua’ ida ketai ngebeng tai ameng,
Ngan sebaba’ dau tira’.
Apan tira’ tempa tira’ tiga,
Tira’ teneng tira’ timeng,
Ida ke pakai ke pekatuk ame’ lepo’ ji.
Apan ja me’ liba’ ngan bawa’,
Neng ja’ teneng temameng,
Ja’ iko’ ke man ke uyan.
Ayen bua’ ida uyan lobo uyan palo,
Uyan tira’ peno’a tira’ pepi’a,
Ka’ aeng ame’ lepo’ ji baya’.
Tira’ teneng tira’ timeng ne,
Iko’ cuk ida ke pekatuk ame’ lepo’.
Iya kise’ me’ ke na’ liwa junan ji.
(liwa junan)

Lepa ja re ngejunan tepu ja’ ida lepa sedia. Ca pe’ tepu ida na’ dalem lobang bulo’ ja’ ida ngelebu bulan peseripa ja. Un kayu ja’ ida msek dalem bulo’ ja re, ja man re mema pe’ tepu ja. Un kayu ja, ida metuit ngan lepo ke. Ia ke gak dau tai kayu ja labo’ nanten pe’ tepu ja ke bulo’ ja. Ja ida pecap pa pulo’ liwai tading re ti. Un kedua liwai re ti e, ida pecap pa aya liwai. Un pe’ tepu ja’ ida na’ dalem lobang bulo’ ja, lepa ne ida mesa’-mesa’ e nekena apan lebo ngejunan e baen dau re. Telang tepu pe ida lepa sedia’ neng ca sompang. Ja ida na’ ke dalem lobang bulo’ ja. Buka lepa ne ida pecap ja’ kedua liwai pa’ aya liwai, ja re mutu kenai telang tepu ja re abe’? buka bali dayung da bada’ telang tepu ja lepa abe’, ja ne ida ala’ telang tepu ja. Man ca sompang kuun telang tepu ja, ia re ala’ e ne ngan tai ngkin ka’ uma’.

Lepa nai ngkin telang tepu ja ke mpau, ia ketai leto mana ne, uyan i’uk ma’ matai lata’ uko’ bio’ tapan re singket usa anak da’ du ke malan te. Un i’uk ma’ da ida na’ ke kedung jonan baen dau re. Buka lepa ne ida mana mung, ja tai re peselalang ma’ da baen dau re. Mung da’ malan anak re uman ja da’ tai peselalang ma’. Uban ma’ da’ du tai peselalang, ca i’uk singket usa anak da’ du ke malan da te. Un puyan du peselalang ma’ ke kedung jonan, dua re julut kelunan kuun du. Ca ajat te’ ta’u ngan ca ajat te kabing. Dua julut kelunan di ne peselalang patu ma’ neng a’eng ida. Un julut kelunan da’ te kabing ida na’ me julut kelunan da’ te’ ta’u. Ngan da’ te’ ta’u na me da’ te kabing. Bukan ida beng patu meka tua’ le tapi un pe kise’ adet re patu ma’ ja.

Ading kise’ re patu ma’ ja, kelunan ja’ ading ke ajat te ta’u, ia na’ i’uk ma’ e ma ja’ nomor dua ke ajat te ta’u. Kelunan ja’ nomor dua ka’ajat te ta’u la’a ia na’ i’uk ma’ anun e me ja’ nomor telu ke ajat te kabing. Meka ne se’ re patu ma’ ja pa tipo. Kedua asat re patu la’a, ja’ nomor ca ke ajat te ta’u ia lo’te na’ me ja’ nomor ca ke ajat da’ te kabing. Nomor dua te ta’u na’ me ja’ nomor dua te kabing. Ja’ nomor dua te kabing ja na’ anun e me ja’ nomor dua te ta’u ja. Ja ne se’ re pesaliu i’uk ma’ re mung neng dua ajat ja. Ida patu na’ meka kise’ uban re uyan pakat udip ja baen dau re.

Lepa ja nai du ngkin i’uk ma’ ke useh la’a. Lata’ le i’uk ma’ da. I’uk ma’ da du pajat ka’ useh. Du pajat pe anak baya’ kise’ ajat i’uk ma’ da. Ca usa anak singket i’uk ma’ da te. Anak da ne anak da’ du ke malan uman ja. Amai atau we’ anak da ba’ ida dalau ja. Un anak kelunan paren, ida du cuk julung ajat du ngan meka pe te mure’ kelunan paren lo’te. Anak kelunan da’ nta paren, ida ne ke’ belua’ liko du. Keliwa tai du ti acara pajat i’uk me’ ka’ useh ngan liko anak da’ du ke malan da. Lepa ca uma’ ti, tai pe ca uma’ la’a. Singket uma’ te tai ti ja. Lepa re ti pajat ma’ ke useh ja, ia re ala’ ca kayu jueh ne la’a, kayu lengidan. Kayu lengidan ja ida ngaput pajat ka’ kasau dempau kebebeh ngerayo uma’. Na’ pe ida kayu lengidan da belata peseripa uma’ ngan na’ pe pajat ka’ tapeh.